لقمان مقام علم و حكمت

محبوب القلوب :

قالَ لُقمانُ : يا بُنَيَّ ، ما عِندَ اللّه‏ِ ـ تَعالى ـ أفضَلُ مِنَ العَقلِ ، وما تَمَّ عَقلُ امرِئٍ حَتّى تَكونَ فيهِ عَشَرَةُ خِصالٍ : الكِبرُ مِنهُ مَأمونٌ ، وَالرُّشدُ مِنهُ مَأمولٌ ، نَصيبُهُ مِنَ الدُّنيا القوتُ ، وفَضلُ مالِهِ مَبذولٌ ، التَّواضُعُ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ الكِبرِ ، الذُّلُّ أحَبُّ إلَيهِ مِنَ العِزِّ ، لا يَسأَمُ مِن طَلَبِ العَفوِ طولَ عُمُرِهِ ، ولا يَقدُمُ في طَلَبِ الحَوائِجِ مَن قَبلَهُ ، يَستَكثِرُ قَليلَ المَعروفِ مِن غَيرِهِ ، ويَستَقِلُّ الكَثيرَ مِن نَفسِهِ ، وَالخَصلَةُ العاشِرَةُ وهِيَ الَّتي يُنارُ بِها مَجدُهُ ، ويَعلو قَدرُهُ يَرى أنَّ جَميعَ النّاسِ خَيرٌ مِنهُ وأنَّهُ شَرُّهُم .

محبوب القلوب :

لقمان گفت : «پسرم ! نزد خداى متعال ، چيزى برتر از خرد نيست و خردِ هيچ مردى كامل نمى‏گردد ، مگر اين كه در او ده ويژگى باشد : از تكبّر در امان باشد ؛ به هدايت او اميدى باشد ؛ بهره او از دنيا ، به اندازه قوت باشد ؛ زيادىِ دارايى‏اش را ببخشد ؛ فروتنى ، نزد او دوستْ داشتنى‏تر از تكبّر باشد ؛ افتادگى ، نزد او دوستْ داشتنى‏تر از بزرگى باشد ؛ در طول عمرش ، از آمرزش‏خواهى به ستوه نيايد ؛ در درخواست نيازمندى‏ها ، از نفر قبل از خود (نيازمندتر از خود) ، پيشى نگيرد ؛ خوبىِ اندك ديگران را بسيار شمارد و [خوبىِ] بسيار خود را اندك شمارد . ويژگىِ دهم ـ كه با آن ، عظمت او مى‏درخشد و ارزش او بالا مى‏رود ـ اين است كه همه مردم را بهتر از خود و خود را بدتر از همه آنان ببيند» .

محبوب القلوب ، ج 1 ، ص 205 . 

محبوب القلوب :

قالَ لُقمانُ : يا بُنَيَّ ، عَلَيكَ بِالصَّبرِ وَاليَقينِ ومُجاهَدَةِ نَفسِكَ . وَاعلَم أنَّ الصَّبرَ فيهِ أنواعُ الشَّرَفِ ، فَإِذا صَبَرتَ عَلى مَحارِمِ اللّه‏ِ تَعالى ، وزَهِدتَ فِي الدُّنيا ، وتَهاوَنتَ بِالمَصائِبِ لَم يَكُن شَيءٌ أحَبَّ إلَيكَ مِنَ المَوتِ وأنتَ تَتَرَقَّبُهُ .

محبوب القلوب :

لقمان گفت : «پسرم ! شكيبايى و يقين و جهاد با نفس داشته باش ، و بدان كه در شكيبايى ، انواع شرافت هست . هر گاه تو بر حرام‏هاى خداى متعال شكيبايى ورزيدى و در دنيا پارسايى پيشه كردى و گرفتارى‏ها را آسان گرفتى ، چيزى نزد تو محبوب‏تر از مرگ نخواهد بود و چشمْ انتظار آن خواهى بود» .

محبوب القلوب : ج 1 ص 201 . 

كنز الفوائد :

قالَ لُقمانُ الحَكيمُ لاِبنِهِ في وَصِيَّتِهِ : يا بُنَيَّ ، أحُثُّكَ عَلى سِتِّ خِصالٍ ، لَيسَ مِنها خَصلَةٌ الاّ وهِيَ تُقَرِّبُكَ إلى رِضوانِ اللّه‏ِ عز و جل ، وتُباعِدُكَ مِن سَخَطِهِ : 
الاُولى : أن تَعبُدَ اللّه‏َ ، ولا تُشرِكَ بِهِ شَيئا . 
وَالثّانِيَةُ : الرِّضا بِقَضاءِ اللّه‏ِ فيما أحبَبتَ وكَرِهتَ . 
وَالثّالِثَةُ : أن تُحِبَّ فِي اللّه‏ِ وتُبغِضَ فِي اللّه‏ِ . 
وَالرّابِعَةُ : تُحِبُّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفسِكَ ، وتَكرَهُ لَهُم ما تَكرَهُ لِنَفسِكَ . 
وَالخامِسَةُ : تَكظِمُ الغَيظَ ، وتُحسِنُ إلى مَن أساءَ إلَيكَ . 
وَالسّادِسَةُ : تَركُ الهَوى ومُخالَفَةُ الرَّدى .

كنز الفوائد :

لقمان حكيم در سفارش خود به پسرش گفت : «پسرم ! تو را به شش ويژگى تشويق مى‏كنم كه هر يك از آنها به تنهايى ، تو را به رضوان خداوند عز و جلنزديك ، و از خشمش دور مى‏سازد : 
نخست ، اين كه : خدا را بپرستى و چيزى را با او شريك قرار ندهى . 
دوم : به قضاى الهى ، در آنچه مى‏پسندى و آنچه نمى‏پسندى ، خشنود باشى . 
سوم : اين كه تنها در راه خدا ، دوستى و دشمنى كنى . 
چهارم : آنچه را كه براى خود مى‏پسندى ، براى مردم نيز بپسندى و آنچه را كه براى خود نمى‏پسندى ، براى مردم نيز نپسندى . 
پنجم : خشم را فرو برى و به كسى كه به تو بدى كرده ، نيكى كنى . 
و ششم : هواى نفس را رها كنى و با پليدى و پستى ، مخالفت نمايى» .

كنز الفوائد : ج 2 ص 164 ، أعلام الدين : ص 154 . 

محبوب القلوب :

قالَ لُقمانُ : يا بُنَيَّ ، اِستَحِ مِنَ اللّه‏ِ تَعالى بِقَدرِ قُربِهِ مِنكَ ، وخَف مِنَ اللّه‏ِ تَعالى بِقَدرِ قُدرَتِهِ عَلَيكَ ، وإيّاكَ وكَثرَةَ الفُضولِ ؛ فَإِنَّ حِسابَكَ غَدا عَنها يَطولُ .

محبوب القلوب

ـ به نقل از لقمان عليه السلام ـ: پسرم ! از خداى متعال ، به اندازه نزديكى‏اش به تو ، شرم‏كن ، و از خداى متعال ، به اندازه قدرتش بر تو ، بترس ، و از بسيارىِ دارايى ، بپرهيز ؛ چرا كه فردا حسابرسىِ تو درباره آن ، به درازا مى‏كشد .

محبوب القلوب : ج 1 ص 205 . 

أمثال الشرق والغرب :

قالَ لُقمانُ وهُوَ يَعِظُ ابنَهُ : يا بُنَيَّ ، إيّاكَ وَالكَذِبَ ؛ فَإنَّهُ يُفسِدُ عَلَيكَ دينَكَ ، ويَمحو عَلَيكَ عِندَ النّاسِ مُرُوَّتَكَ ، ويَضَعُ مَنزِلَتَكَ ، ويُضيعُ جاهَكَ ، فَلا يَسمَعُ أحَدٌ مِنكَ إذا حَدَّثتَ ، ولا يُصَدِّقُكَ إذا قُلتَ ، ولا خَيرَ لَكَ فِي الحَياةِ إذا كُنتَ كَذلِكَ ؛ وإذَا اطَّلَعَ النّاسُ عَلى ذلِكَ في أمرِكَ ثُمَّ صَدَقتَ اتَّهَموكَ ، وحَقَّروا شَأنَكَ ، وأبغَضوا مَجلِسَكَ ، وأخفَوا عَنكَ أسرارَهُم ، وخَتَموا حَديثَهُم ، وكَتَموهُ ، وحَذَروكَ في أمرِ دينِهِم ، ولا يَأمَنوكَ في شَيءٍ مِن أحوالِهِم ، وهذِهِ حالَتُكَ فِي قُلوبِ النّاسِ ، وأكبَرُ مِن ذلِكَ مَقتُ اللّه‏ِ وعُقوبَتُهُ فِي الآخِرَةِ .

أمثال الشرق و الغرب :

لقمان ، در حالى كه پسرش را موعظه مى‏كرد ، گفت : «پسرم ! از دروغ بپرهيز ؛ چرا كه دين تو را تباه مى‏كند ، و جوان‏مردىِ تو را نزد مردم ، از بين مى‏برد ، و جايگاهت را پايين مى‏آورد ، و مقامت را ضايع مى‏سازد . در نتيجه ، هر گاه حديث نقل كنى ، كسى از تو نمى‏پذيرد ، و هر گاه سخن بگويى ، كسى تأييدت نمى‏كند . وقتى چنين شدى ، خيرى در زندگى براى تو نيست ، و هر گاه مردم در كار تو بر اين موضوع آگاه شدند ، [اگر] راست هم بگويى ، تو را متّهم مى‏كنند ، و شخصيت تو را تحقير مى‏كنند ، و از همنشينى با تو ، بيزار مى‏شوند ، و رازشان را از تو پنهان مى‏دارند ، و خبرشان را مهر و موم مى‏كنند و [از تو] مى‏پوشانند ، و درباره كار دينشان ، از تو كناره مى‏گيرند ، و در هيچ يك از احوالشان ، تو را امين نمى‏شمارند . اين همه ، وضعيت تو در دل مردم است ؛ ولى بزرگ‏تر از آن ، دشمنىِ خدا و كيفر او در آخرت است» .

أمثال الشرق والغرب : ص 140 . 

حياة الحيوان الكبرى :

مِن وَصِيَّةِ لُقمانَ لاِبنِهِ : ... يا بُنَيَّ ، ثَلاثَةُ أشياءَ تَحسُنُ بِالإِنسانِ : حُسنُ المَحضَرِ ، وَاحتِمالُ الإِخوانِ ، وقِلَّةُ المَلَلِ لِلصَّديقِ ، وأوَّلُ الغَضَبِ جُنونٌ وآخِرُهُ نَدَمٌ . ‏

حياة الحيوان الكبرى

ـ از سفارش‏هاى لقمان عليه السلام به پسرش ـ: پسرم ! سه چيز است كه انسان را نيكو مى‏سازد : خوشْ‏محضر بودن و تحمّل كردن دوستان و كم زحمت بودن براى رفيق . 
آغاز خشم ، ديوانگى است و آخر آن ، پشيمانى .

حياة الحيوان الكبرى : ج 1 ص 585 . 

محبوب القلوب :

قالَ لُقمانَ : يا بُنَيَّ ، مُر بِالمَعروفِ ، وَانهَ عَنِ المُنكَرِ ، وحاسِب نَفسَكَ قَبلَ أن تُسبَقَ عَلَيها ، وَاعرِفِ العُسرَةَ ، ولا تُفَرِّط في أمرِكَ .

محبوب القلوب :

لقمان گفت : «پسرم ! امر به معروف و نهى از منكر كن و خودت را پيش از آن كه به حسابت رسيدگى شود ، حسابرسى كن . سختى را بشناس و در كارت كوتاهى نكن» .

محبوب القلوب : ج 1 ص 202 . 

ربيع الأبرار عن لقمان :

يا بُنَيَّ ، اِرحَمِ الفُقَراءَ لِقِلَّةِ صَبرِهِم ، وَارحَمِ الأَغنِياءَ لِقِلَّةِ شُكرِهِم ، وَارحَمِ الجَميعَ لِطولِ غَفلَتِهِم .

ربيع الأبرار :

لقمان گفت : «اى پسرم ! بر فقيران ، به خاطر كمىِ صبرشان رحم كن و بر ثروتمندان ، به خاطر كمىِ سپاس‏گزارى‏شان رحم كن و بر همگان ، به خاطر غفلت طولانى‏شان رحم كن» .

ربيع الأبرار : ج 4 ص 314 . 

الحكمة الخالدة :

مِن وَصايا لُقمانَ لاِبنِهِ : لا تَعتَرِضِ الباطِلَ ، ولا تَستَحيِ مِنَ الحَقِّ ، ولا تَقُل ما لا تَعلَمُ ، ولا تَتَكَلَّف ما لا تُطيقُ ، ولا تَتَعَظَّم ، ولا تَختُل ، ولا تَفخَر ، ولا تَضجَر ، ولا تَقطَعِ الرَّحِمَ ، ولا تُبلِيَنَّ الجارَ ، ولا تَشمَت بِالمَصائِبِ ، ولا تُذِعِ السِّرَّ ، ولا تَغتَب ، ولا تَحسُد ، ولا تَنبِز ، ولا تَهمِز ، وإن اُسِيءَ إلَيكَ فَاغفِر ، وإن اُحسِنَ إلَيكَ فَاشكُر ، وإنِ ابتُليتَ فَاصبِر .

الحكمة الخالدة

ـ از سفارش‏هاى لقمان عليه السلام به پسرش ـ: به سراغ باطل نرو و از حق ، شرم نكن . چيزى را كه نمى‏دانى ، نگو و چيزى را كه نمى‏توانى ، بر عهده نگير . خود را بزرگ نشمار و خودپسند نباش . فخرفروشى و بى‏قرارى و قطع رحم نكن و همسايه را گرفتار نساز و به خاطر گرفتارى ، سركوفت نزن . راز را فاش نكن ، غيبت منما ، حسد نورز ، لقب بد به كسى نده و عيبجويى نكن . اگر به تو بدى شد ، ببخش و اگر به تو خوبى شد ، سپاس بگزار و اگر گرفتار شدى ، شكيبايى كن .

الحكمة الخالدة : ص 128 .